«ايزد» صورت فارسي از yazata اوستايي به معني « ستوده» است. سي وسه يزته در اوستا براي روزهاي ماه به كار رفته است. واژة yazata صورت ماضي از بن yaz به معني «ستودن» ( سنسكريت yajata « ستودني، نيايش»، هندو اروپايي jag «ستودن») است. اين بن فعلي در فارسي باستان به صورت yadمي‌آيد و در نام ماه هفتم نيز به صورت bāgayādi « جشن ستايش بغ»؛ يا در تركيب āyadana « معبد، پرستشگاه» به كار رفته است. واژۀ «بغ» نيز كه در فارسي باستان به همان معني «خدا» به كار رفته و اهورا مزدا بغ بزرگ خوانده مي‌شود به تدريج با اصطلاح يزته كنار رفته است. در اوستا ريشۀ فعليyaz بسيار پربسامد است و در زمان‌ها و وجوه گوناگون صرف شده است مثلا yazamaide «مي‌ستاييم» در وصف ايزدان گوناگون آمده است: مي ستاييم ميترا؛ تيشتر؛ اهورا مزدا، آب، آتش، سروش و … اسم مصدر اين بن یسنا yasna « نيايش» است؛ براي نمونه در عبارتي از سروش يسن كه در آنجا ايزد سروش ستوده مي‌شود آمده: sraošah ašiiehe yasnem( 6/13) Paitiš mazdaiias « بكوشيد اي مزديسنان ستايش سروش اشي دوست را ». همين صورت در ميراث جنبي فارسي باستان در صورت *yasnaka برگرفته از yasna نيز ديده شده كه به نظر بنونيست از yazna هم مي‌تواند باشد، در تركيب ديگري برگرفته از ميراث جنبي فارسي باستان صورت yasnamanga«قرباني ستايي» نيز به كارر فته است. واژة manga برگرفته از اوستايي mang « پيشكش يا قرباني» است (هينس ۱۹۷۵:۲۷۳). در فارسي ميانه نيز صورت‌هاي yazad «ايزد» وyazdān « يزدان، مينو‌ها» باقي مانده، مانند عبارت Pad nam yazdan « به نام يزدان»، كه برخي از متن‌هاي پهلوي مانند يادگار بزرگمهر، درخت آسوريك و خسرو قبادان و ريدك با اين عبارت آغاز شده است. نكتة درخور توجه اين عبارت صورت جمع واژة يزدان در معناي مفرد است كه تاكنون دليل آن بررسي و تفسير نشده است.
برخي واژه‌هاي هم‌ريشه و مربوط
از واژه‌هاي هم‌ريشه با ايزد، يسن و يشت اوستايي است كه نام بخش‌هايي از كتاب اوستا به معني «پرستش و ستايش» است . يشت‌ها سرود‌هايي هستند كه معمولا به ستايش خدايان قديم ايراني مانند مهر، ناهيد و تيشتر اختصاص دارند. يسن‌ها يا سرود‌هاي ديني براي مراسم قرباني مزديسني، امروز هم هنوز از آغاز تا پايان، هنگام نماز اصلي پارسيان خوانده مي‌شود. مانند يسن ۵۲ در ستايش اشه (راستي). ديگر واژة مركب مزديسنيmazda-yasna « ستايش مزدا، پيرو آيين مزديسني» است، كه اين صورت در فارسي معاصر باقي مانده است .
درفارسي ارتباط ريشه‌شناسي ايزد با واژة جشن ( در فارسي ميانه صورت yašta نيز jašn «جشن گرفتن»)، و نام شهر يزد بر جا مانده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر